سنجش افکار عمومی
برای سنجش افکار و نظرات عمومی عمدتاً از چهار روش استفاده میشود. این چهار روش عبارتند از پیمایش (افکارسنجی)، گروههای متمرکز، آزمایش و تحلیل محتوای رسانههای تودهای. پیمایش رایجترین روش موجود برای مطالعۀ افکار و نظرات عمومی مردم محسوب میشود.
گروه متمرکز یا فوکوس گروپ یکی از روشهای کیفی مورد استفاده در پژوهشهای اجتماعی است. در این روش چند گروه (4 الی 6 گروه) متشکل از تعدادی مصاحبهشونده مورد مطالعه قرار میگیرند. به این صورت که هر گروه شامل چند مصاحبهشونده (6-12 نفر) و یک میانجی آموزشدیده میباشد که در یک اتاق به بحث پیرامون یک موضوع میپردازند. اعضای این گروهها همگن هستند و میانجی صرفاً بحث آزاد میان افراد را تسهیل میکند، یعنی باید از جهتدهی و مداخلۀ اضافه بپرهیزد. نگرشهای عمومی، رفتار فردی، یک محصول جدید و کاندیدای سیاسی از جمله موضوعاتی هستند که در گروههای متمرکز مورد بررسی قرار میگیرند. این روش بیشتر برای بررسی انگیزهها، تصمیمات و اولویتها مناسب میباشد و معمولاً برای مطالعۀ رویدادها، رفتارها و احساسات بهکار برده نمیشوند.
آزمایش در علوم تجربی و پوزیتیویسم ریشه دارد و ابزار قدرتمندی برای سنجش تأثیر یک یا چند متغیر بر متغیری دیگر است. انواع طرحهای آزمایشی وجود دارد که معمولاً از دو گروه آزمایش و کنترل تشکیل میشوند. وجود دو گروه از آن رو حائز اهمیت است که آزمایش در پی بررسی رابطۀ علی میان متغیرهاست و وجود گروه کنترل سبب میشود تا تغییراتی که ناشی از عواملی غیراز عامل علی مورد مطالعه میباشند کنترل شوند. در نوع کلاسیک آزمایش دو گروه همگن انتخاب میشوند و ویژگی موردنظر در آنها اندازهگیری میگردد. سپس گروه آزمایش در معرض یک محرک که مطالعۀ تأثیر آن موردنظر است قرار میگیرد و سایر شرایط دو گروه همسان نگه داشته میشوند. مقایسۀ ویژگی موردنظر دو گروه و تفاوت این ویژگیها در زمان دوم (مدتی پس از معرفی محرک به گروه آزمایش) نشاندهندۀ تأثیر علی محرک/مداخله دانسته میشود. آزمایش انواع دیگری نیز دارد و در مجموع کمتر از هر روش دیگری در علوم اجتماعی مورد استفاده قرار میگیرد.
تحلیل محتوا تکنیکی پژوهشی است که در پی استنتاج معتبر و قابلتکرار از متن و پیام آن میباشد. این استنتاج میتواند بخشهای مختلف متن یا پیام مانند خود پیام و فرستندۀ آن را شامل شود. این روش برای مطالعۀ انواع متون و رسانهها مانند عکس، فیلم، ژورنال، موسیقی، نامه، تبلیغات و پروندههای حقوقی کاربرد دارد و میتواند برای مثال بهمنظور بررسی نگرشها، دیدگاهها و علایق افراد و گروهها بهکار گرفته شود. این تکنیک پژوهشی غیرمخل هم بهصورت کمی و هم بهصورت کیفی مورد استفاده قرار میگیرد. واحد تحلیل در تحلیل محتوا متنوع است و میتواند از کلمات و عبارات تا کل متن را در برگیرد. در تحلیل محتوای کمی، برای مثال، این واحدها میتوانند کدگذاری شوند و مورد شمارش قرار گیرند. تحلیل محتوای کمی معمولاً برای تحلیل پیام آشکار متن بکار میرود درحالیکه تحلیل محتوای کیفی برای بررسی پیام پنهان متن که نیازمند فهم و تفسیر است کاربرد دارد.
پیمایش یکی از مهمترین و پرکاربردترین روشهای مطالعه در علوم اجتماعی است که با هدف توصیف یک جمعیت طراحی و اجرا میشود. این جمعیت جامعۀ آماری و جمعیت هدف نیز نامیده میشود. بهطورکلی، در پیمایشهای اجتماعی هدف بررسی ویژگیهای جمعیتی بزرگ است که معمولاً با استفاده از پرسشنامۀ ساختیافته و روشهای نمونهگیری احتمالی انجام گرفته و در ذیل سنت پژوهشی کمی طبقهبندی میشود. از پیمایش برای تبیین نیز بهره گرفته میشود. سایر تکنیکهای گردآوری داده و نمونهگیری نیز میتوانند در پیمایشها مورد استفاده قرار گیرند. بهطورکلی، در پیمایش دادههایی بهصورت سیستماتیک گردآوری میشوند تا برای مقایسۀ سیستماتیک میان نمونهها مورد استفاده قرار گیردند.
همانطور که اشاره شد، هدف از پیمایش توصیف ویژگیهای جمعیت است. توصیف جمعیت هم تحلیلهای تکمتغیره مانند نمودارها و جداول فراوانی را شامل میشود و هم تحلیلهای دو و چندمتغیره را دربرمیگیرد که به بررسی رابطۀ میان متغیرها میپردازند. بررسی رابطۀ میان متغیرهای پیمایش میتواند به تحلیلی علی ختم شود که متغیر یا متغیرهایی را عامل بوجود آمدن متغیر دیگری میداند. این نتایج در نهایت میتوانند به جمعیت مبنای نمونهگیری قابلتعمیم باشند یا نباشند.
عوامل متعددی در طراحی و اجرای پیمایش حائز اهمیتاند که طراحی پرسشها و پرسشنامه، نمونهگیری و گردآوری دادهها از جمله مهمترین آنها هستند. پرسشهای طرحشده برای گردآوری دادههای پیمایشی بایستی ضمن توجه به نکات مربوط به طراحی سؤالات مانند نبود ابهام دارای اعتبار و پایایی باشند. یعنی باید آن چیزی را اندازهگیری کنند که مدنظر پیمایش است و در صورت تکرار پرسشها نتایج یکسانی بهدست دهند. دستیابی به اعتبار و پایایی مطلوب با درنظرگرفتن نکات مختلفی امکانپذیر میگردد.
انتخاب نمونههای پیمایش نیز بسیار حائز اهمیت است. سرشماری نوعی پیمایش است که در آن تمام جمعیت مورد مطالعه قرار میگیرد و توصیف میشود. اما این امکان تنها در موارد معدودی امکانپذیر است و پژوهشگران ناچار به نمونهگیری هستند. استفاده از روشهای نمونهگیری احتمالی در اجرای پیمایشهای اجتماعی دارای اولویت است. نمونهگیری احتمالی که تکنیکهای مختلف نمونهگیری تصادفی شامل تصادفی ساده، سیستماتیک، طبقهبندی و خوشهای را شامل میشود این امکان را فراهم میآورد تا نتایج بهدستآمده به جمعیت مبنای نمونهگیری تعمیم داده شوند. هر یک از این روشها (یا روشهای نمونهگیری غیراحتمالی) متناسب با طرح تحقیق و منابع موجود در یک پیمایش مورد استفاده قرار میگیرند و میزان تعمیمپذیری آنها با معیارهای موجود تعیین میشود. نمونهگیری احتمالی اگر بهدرستی انجام گیرد میتواند نتایجی دقیقتر از سرشماری (تمامشماری) بهدست دهد.
دادههای پیمایش با استفاده از چند روش گردآوری میشوند. پیمایش حضوری (مصاحبۀ رودررو)، پیمایش تلفنی و پیمایش پستی مهمترین راههای اجرای پیمایش هستند. پیمایشهای مبتنی بر اینترنت نیز با ابداع و گسترش این فناوری محبوبیت یافته و مورد استفاده قرار میگیرند. علاوهبراین، میتوان پرسشنامه را مستقیماً در اختیار اعضای نمونه قرار داد تا پرسشنامه را تکمیل نمایند. هرکدام از این روشها مزایا و معایب خاص خود را دارند. برای مثال، میزان پاسخگویی در روش حضوری از تمام روشها بالاتر است ولی دقت پاسخها در این روش پایین میباشد. درمجموع، مصاحبۀ حضوری درصورت امکانپذیر بودن بهترین گزینه برای گردآوری دادههای پیمایش است.
افکارسنجی نیز نوعی پیمایش است که در آن دادههای محدودی گردآوری میشوند. افکارسنجی تنها بهدنبال بررسی نظر جمعیتی مشخص در رابطه با موضوعی مشخص است و متغیرهای پیوسته یا همبسته با این آراء را مورد ارزیابی قرار نمیدهد. افکارسنجی قدمتی نسبتاً طولانی دارد و به نظرسنجیهای سیاسی محلی دربارۀ انتخابات ریاستجمهوری امریکا در نیمۀ نخست قرن 19 میلادی بازمیگردد. این نظرسنجیها در دهۀ 1920 ابعاد ملی پیدا میکند و در دهۀ 1930 توسط افکارسنجانی مانند جرج گالوپ بهشکل علمی اجرا میشود و در اواخر همین دهه به اروپا راه پیدا میکند. بااینکه افکارسنجی در نظرسنجیهای سیاسی ریشه دارد، اما امروزه برای بررسی نظرات مردم پیرامون موضوعات مختلف مورد استفاده قرار میگیرد. در افکارسنجی از نمونهای احتمالی استفاده میشود تا نتایج بهدستآمده قابلتعمیم به جمعیت مبنای نمونهگیری باشد.
مؤسسۀ افکارسنجی جهان با استفاده از کارشناسان مجرب خود اقدام به طراحی و اجرای پیمایشهای اجتماعی و افکارسنجی بر پایۀ اصول علمی مینماید. این مرکز آمادۀ خدمات رسانی به سازمانها و مؤسسات دولتی و غیردولتی و کسبوکارها در این زمینه میباشد. خدمات مؤسسۀ افکارسنجی جهان برای پیمایشهایی در حوزههای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی قابلارائه میباشند. برای ثبت سفارش به این لینک مراجعه نمایید.